Zakres metod postępowania medycznego. Komentarz do znowelizowanego KEL: art. 6.

Komisja Etyki Lekarskiej NRL przygotowała komentarz dotyczący zakresu metod postępowania medycznego lekarza wobec pacjenta, o którym mówi art. 6. znowelizowanego Kodeksu Etyki Lekarskiej.

ART. 6.

1. Lekarz ma swobodę wyboru w zakresie metod postępowania, które uzna za najskuteczniejsze. Powinien jednak ograniczyć czynności medyczne do  rzeczywiście potrzebnych choremu  zgodnie z aktualnym stanem wiedzy.
2. Lekarzowi nie wolno posługiwać się metodami niezweryfikowanymi naukowo lub uznanymi przez naukę za  szkodliwe bądź bezwartościowe.

Komentarz:

Art. 6 stanowi rozwinięcie zasady swobody działań zawodowych lekarza (unormowanej w części ogólnej KEL, w art. 4), wskazująjąc, że w zakresie  tej  swobody mieści się decyzja lekarza dotycząca wyboru metod postępowania. Postępowanie lekarza wobec pacjenta  należy rozumieć jako podejmowanie czynności wchodzących w skład zawodu lekarza, takich jak czynności podejmowanych w celu ochrony zdrowia i życia, czynności diagnostyczne, lecznicze, rehabilitacyjne, związane z zapobieganiem chorobom, niesieniem ulgi  w cierpieniu oraz czynności orzecznicze.

W zakresie, w jakim art. 6 ust. 1 odnosi się do działań diagnostycznych i leczniczych, swoboda wyboru metod postępowania lekarza służy realizacji podstawowej normy zawodu lekarza, jaką jest dbanie  o dobro pacjenta. Podleganie przez lekarza nadmiernym ograniczeniom o charakterze finansowym, administracyjnym lub presji otoczenia, może skutkować mniej niż optymalną dbałością o dobro pacjenta. Temu samemu celowi podporządkowany jest wymóg postępowania zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej. Wiedza ta stanowi najbardziej wiarygodną podstawę decyzji lekarskich i pozwala uzyskiwać najlepsze z osiągalnych w danym czasie wyników opieki nad pacjentem.

Swoboda decyzji zawodowych wyboru metod postępowania lekarza podlega ograniczeniom. Jest podporządkowana ogólnej zasadzie troski o dobro pacjenta, postępowania zgodnie  z aktualnym stanem wiedzy medycznej oraz wdrażaniu procesu diagnostyczno-leczniczego w sposób celowy, niezbędny i wystarczający. Swoboda wyboru działań diagnostycznych i terapeutycznych realizuje się w ramach tego, na co pacjent  wyraził świadomą zgodę.  

Artykuł 6  ust. 2 wskazuje na to, kiedy  postępowanie lekarza  należy uznać za  niezgodne   z  aktualną wiedzą  medyczną, w kontynuacji rozważań art. 4. Lekarzowi nie wolno  stosować metod, w których działania niepożądane przeważają nad korzyściami. Nie wolno stosować  metod  bezwartościowych, czyli takich, co  do  których  nie udowodniono pozytywnego wpływu na zdrowie pacjenta, a za ich stosowaniem mogą się kryć np. motywacje  finansowe. Nie  można  stosować  metod, których  skuteczność  nie  została  udowodniona, a proces badań nad daną metodą musi odbywać się zgodnie z uregulowaniami prawnymi dopuszczalności produktów / metod  leczniczych. Wybór metody uznanej za najskuteczniejszą lekarz powinien opierać na ugruntowanej aktualnej wiedzy  medycznej uzyskanej  w toku  kształcenia przed - i  podyplomowego,  studiowaniu  piśmiennictwa naukowego, szkoleniach,  konferencjach,  warsztatach i doświadczeniu zawodowym,  a także dostosowaniu  do  indywidualnego  pacjenta, jego  sytuacji  i potrzeb.  

Termin  „aktualny  stan wiedzy” wobec braku  definicji  ustawowej „wiedzy  medycznej”, należy rozumieć jako  wiedzę z zakresu nauk medycznych, która została  wygenerowana i zweryfikowana w procesie badawczym, zgodnym z najbardziej godnymi polegania metodami naukowymi, dzięki czemu opiera się na wiarygodnych  dowodach. W terminologii występują  określenia „współczesna” (charakterystyczna  dla dzisiejszej epoki) i „aktualna  wiedza  medyczna” (obowiązująca w danej chwili). Współczesna wiedza medyczna może, ale nie musi być aktualna. Dynamiczny postęp wiedzy i technologi  medycznych, istnienie nowych  równoważnych i uznanych  metod,  wymaga od lekarza niejednokrotnie dokonania wyboru postępowania. Swoboda wyboru metod diagnostycznych i leczniczych umożliwia lekarzowi dokonanie tego wyboru w odniesieniu do konkretnego pacjenta. Postępowanie zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej,  może odbywać się w ramach właściwie ukształtowanych relacji  lekarz-pacjent, w której aktualna wiedza medyczna i zdobycze medycyny stanowią podstawę troski o dobro pacjenta i niesienia ulgi w cierpieniach. Relacje lekarz-pacjent winny opierać się na pewnym konsensusie etycznym, wynikającym z wzajemnego poszanowania autonomii  pacjenta i  autonomii profesjonalnej lekarza,  w trosce o życie  i zdrowie  pacjenta.  Odejście od  paternalizmu (nieliczenie się z opinią pacjenta) i dowartościowanie jego  podmiotowości i autonomii, stanowi pozytywny zwrot we współczesnej  etyce medycznej.   Autonomia jest najczęściej definiowana jako zdolność do świadomego i wolnego kierowania swoim  postępowaniem,  a także jako  prawo  do formułowania i przyjmowania własnych zasad  i kryteriów moralnych  (Encyklopedia of  Ethics,  t. 1,  wyd.  II . Routlege, New York/ London  2001). Naczelnym instrumentem poszanowania autonomii pacjenta jest etyczna i prawna instytucja świadomej zgody, która umożliwia pacjentowi zaakceptowanie proponowanego mu postępowania medycznego lub odmowę  poddania się mu. Poszanowanie autonomii pacjenta nie pociąga za sobą realizowania jego życzeń, które byłyby nieuzasadnione troską o jego dobro, niezgodne z aktualną wiedzą medyczną i lekarskimi standardami etycznymi. W całkowitej zgodności z poszanowaniem autonomii pacjenta i swobody wyboru postępowania medycznego przez lekarza, pozostaje niesprzeciwianie się zasięgania opinii u innego lekarza o stanie  zdrowia i postępowaniu  lekarskim. Wzajemne zrozumienie, poszanowanie drugiej strony i jej praw, pozwalają zbudować właściwe relacje oparte na zaufaniu.

Powiązane  artykuły  KEL:

Artkuł 6. KEL jest pierwszym przepisem części szczegółowej Kodeksu, otwierającym Rozdział I „ postępowanie lekarza wobec pacjenta” i jest rozwinięciem  zasady  swobody działań  zawodowych lekarza zawartej w:

Art. 4.

Dla wypełnienia swoich  zadań  lekarz zachowuje  swobodę działań  zawodowych,  zgodnie ze swoim  sumieniem, aktualną wiedzą medyczną.

Art. 10.

1. Lekarz nie powinien wykraczać poza swoje kompetencje zawodowe przy wykonywaniu czynności diagnostycznych, zapobiegawczych, leczniczych i orzeczniczych.
2. Jeżeli  zakres  tych  czynności przewyższa jego  kompetencje, wówczas winien  zwrócić się do bardziej kompetentnego lekarza. Nie dotyczy to nagłych wypadków i ciężkich  zachorowań, gdy zwłoka może zagrażać zdrowiu lub życiu pacjenta.

Art. 13.

1. Lekarz życzliwie i kulturalnie traktuje pacjentów, szanując ich godność osobistą, prawo do intymności i prywatności.
2. Relacje między lekarzem a pacjentem opierają się na ich wzajemnym szacunku
   i zaufaniu z poszanowaniem prawa pacjenta do wyboru lekarza.

Art. 14.

1. Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia.
2. Lekarz ma obowiązek poinformować pacjenta o korzyściach i ryzyku proponowanych działań diagnostycznych i leczniczych, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego.
3. Informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały.

Elektroniczna wersja Kodeksu Etyki Lekarskiej